Nüfusu 50 binin altında olan belediyeler…

Yerel yönetimlerin yerine getirmek durumunda oldukları hizmetleri eldeki kaynakları ile nasıl karşılayabilecekleri konusu aynı zamanda bir mali yönetim sorunudur. Bu anlamda bütçe hakkından hareketle yerel bütçeler yöneticinin kendisine devredilen bu yetkiyi nasıl kullandığına dair bir kontrol aracı olarak kullanılmaktadır. Bütçenin bunun dışında bir diğer önemli görevi ise hizmetlerin hangi önem sırasına göre yerine getirileceği ve bugün alınan kararların ileriye yönelik maliyeti konusunda yöneticilere yol gösteren bir planlama ve yönetim aracı olmasıdır. Bu fonksiyonun yerine gelmesi ise stratejik planın devamında performans esaslı bütçe uygulamasında iyi bir performans programı uygulamasını gerektirmektedir.

Yerel yönetimler 5018 sayılı kanunla değişen yapıya uygun bir şekilde 5393 sayılı kanunun 32 nci maddesi ve Maliye Bakanlığınca 5 Temmuzda 2008 tarihinde yayımlanan Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmelik ile Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde performans programı hazırlamaktadırlar. Maliye Bakanlığı ayrıca 5018 sayılı kanunun 9 uncu maddesinin verdiği yetki çerçevesinde uygulamada bir standart oluşturmak amacıyla 2009 yılında Performans Programı Hazırlama Rehberi yayınlamıştır.

Performans programı, stratejik plan ile bütçe arasındaki bağın kurulmasını sağlayan bir belgedir. Bu kapsamda, performans programında, stratejik planlarda yer alan orta ve uzun vadeli amaç ve hedeflere ilişkin yıllık hedefler, söz konusu hedefleri gerçekleştirmek üzere belirlenen faaliyet ve projeler ile bunların kaynak ihtiyacı yer almaktadır. Performans hedeflerine ne derece ulaşıldığını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek üzere oluşturulan performans göstergelerine de bu programlarda yer verilmektedir (Performans Programı Hazırlama Rehberi, 2009). Stratejik planla temel amaç kurumsal önceliklerin, amaç ve hedeflerin ulusal ve bölgesel plan başta olmak üzere diğer plan metinleriyle ilişkisini kurmak olarak belirlenmişken planla bütçe arasındaki ilişkinin kurulması ise performans programı çerçevesinde öngörülmektedir.

Uygulamada tartışılan konulardan bir tanesi de stratejik plan hazırlamam zorunluluğu olmayan belediyelerin performans programı hazırlayıp hazırlamayacakları meselesidir. 5018 sayılı yasa, 5393 sayılı belediye yasası ve bütçe muhasebe yönetmeliğine bakıldığında, belediyelerin performans esaslı bütçe hazırlamaları gerektiği anlaşılmaktadır. Ancak, 05.07.2008 tarihinde Resmi Gazete yayımlanan 26927 sayılı Kamu İdarelerince Hazırlanacak Performans Programları Hakkında Yönetmeliğin, 1 inci maddesinin ikinci fıkrasında 2009 tarihinde yapılan bir değişiklikle, stratejik plan hazırlamakla yükümlü olmayan idarelerin performans programı hazırlamasının zorunlu olmadığı hükme bağlanmıştır. Yönetmeliğin ilk yayımlandığında metinde bulunmayan bu istisna hükmüne, kanaatimizce kamu mali yönetim ve yerel yönetim sistemlerinde yaşanan yoğun dönüşüm sırasında, nüfusu 50 binin altındaki belediyelerin teknik kapasitesinin yetersizliğinden dolayı geçici olarak ihtiyaç duyulduğunu düşünmekteyiz.

Söz konusu Yönetmeliğin yayımlandığı tarihten günümüze kadar geçen 8 yıllık sürede, nüfusu 50 binin altındaki belediyelerin performans programına uygun bütçe hazırlama kapasitesi gelişmiştir. Bunun yanında yerel yönetimlerin gelirleri reel olarak %50 oranında artığı düşünüldüğünde; hem teknik kapasitesi gelişen hem de önemli oranda kaynak kullanan nüfusu 50 binin altındaki belediyelerin, en azından bu aşamada nüfusu 10 binin üstündekilerinin (2017 itibari ile 10.000-50.000 arası, 347 belediye bulunmaktadır.), kamu kaynağını etkili bir şekilde bir program kapsamında kullanması için performans programı hazırlaması bir gereklilik olarak görünmektedir.

Mevcut bütçelerin faaliyet ve proje bazlı olmaması performans programı olmadan hazırlanan bütçeleri daha çok bir muhasebe formatına dönüştürmektedir. Analitik bütçe sınıflandırması çerçevesinde hazırlanan standart bütçe tabloları ise program, alt program (amaç ve hedef) bazında bilgi üretmemektedir.  Bu ise bütçe sürecini politikalar ve öncelikler temelinde tartışılmasından uzaklaştırmaktadır. Sonuç olarak ilgili yasa ve yönetmelikler çerçevesinde öngörülen bütçe süreci ve hesap verme sorumluluğun işlemesi için bütün belediyelerin performans programı hazırlamaları ve meclise sunmaları gerekmektedir. Bu konuda İçişleri Bakanlığı ile Maliye Bakanlığının yönlendirici bir düzenleme yapması gerektiği düşünülmektedir.